MAVZU : ASQAD MUXTOR HAYoTI VA FAOLIYaTI

(1920-1997)

R E J A :

1.Asqad Muxtor tarjimai holiga bir nazar.

2.She’riyatdan boshlangan ijod.

3.Asqad Muxtor hikoya va qissalari.

4.Roman janridagi muvaffaqiyatlari : «Tug’ilish», «Chinor», «Davr

  mening taqdirimda» asarlari haqida   .

5.Asqad Muxtorning tarjimonlik faoliyati.

ADABIYoTLAR:

1.Asqad Muxtor  Asarlar .To’rt tomlik.T., Gafur Gulom nomidagi

  nashriyot,1980 -1983y.

2.Asqad Muxtor Opa –singillar. O’zbekiston davlat badiiy

  adabiyot nashriyoti,T.,1958 y.

3.Asqad Muxtor.  Chinor.T.,1975 y.

4.B.Soimov.Asqad Muxtor prozasi.T., «Fan», 1969.

5.O.Tog’aev.Asqad Muxtor. T.,1966 y.

6.O.Sharafiddinov. Ijodning katta yo’lida. «Birinchi mo’’jiza»

  kitobida.T.,GafurGulom nomidagi nashriyot, 1979 y.

7.Naim Karimov  davr ijodkor taqdirida (Asqad Muxtorning 80

  yilligiga).Til va adabiyot ta’limi. 2000 y.6-son,35-bet.

         XX asr o’zbek adabiyotiga o’zining sobit qadamlari bilan kirib kelgan serqirra ijrodkorlardan biri Asqad Muxtordir.

         Asqad Muxtor 1920 yilda Farg’ona viloyatida ishchi oilasida tavallud topdi.Otadan erta etim qolgan Asqad Muxtorning bolaligi bolalar uyida o’tdi.O’sha yillari mamlakatda hayot og’ir,ocharchilik hukmron edi.Asqadning she’riyatga ixlosi balandligi yoshligidanoq sezilib,ilk mashqlari mahalliy matbuotda, «Lenin uchquni» gazetasida chop etilgan.

U maktabni tugatgach,Toshkentda jurnalistika kursida tahsil oldi.

         1943-1945 yillarda Andijondagi pedagogika institutida mehnat faoliyatini boshladi.Keyinchalik Samarqand Davlat dorilfununida,Toshkentdagi O’rta Osiyo Davlat dorilfununida tahsil oldi.Bu erdagi muhit ko’lami o’tkir ijodkorlardan G.Gulom,Oybek,H.Olimjon,M.Shayxzoda,Mirtemir,zamondoshlari Shuhrat,Shukrullolarning ijodiy tajribalaridan bahramand bo’lib,adabiyotga shoir o’ziga xos uslub bilan kirib keldi.

         Asqad Muxtorning 1966 yilda «She’rlar» to’plami e’lon qilindi.To’plamda «Umr» , «Bog’im», «Nihol», «Tong», «O’zak», «Galaba ishonchi», «Sog’inish» kabi katta she’rlari kiritilgan, ularda hayot go’zalligini,insoniy fazilatlarni, davrning dolzarb  muammolarini tarannum etadi.

Quyidagi «Umr» haqidagi she’rni o’qigan kitobxon esa o’z umrini sarhisob qilib, chuqur xayollarga berilishi tabiiy:

                  

         Hamma kunlar

Butun hayot

Ish uchun

Kurash uchun.

Oxirgi kun –

Odamlardan 

Rozilik so’rash uchun.

Nimanidir

Boshlash kerak

Nimanidir

Tugallash,

Nimanidir

Tashlash kerak,

Nimanidir

Egallash.

Ikki qudrat:

Quyosh, idrok

Ijod etar er uzra

Shunday so’ngsiz

Koinotda

Hayot degan mo’jiza

Ularga vaqt berilmagan

Bir nafas uxlash uchun.

Qalb talpinar

Oylar, yillar,

To’satdan to’xtash uchun

Yozish,o’girish kerak,

Nimanidir tushunish.

Kimnidir kechirish kerak,

Kimdan avf,o’tinish 

Bariga bugun ulgur,

Chunki umr deganlari

Bamisli otilgan o’q.

Uni o’tday yondirib qo’y,

Dunyoda qolish uchun.

So’nggi soat –

Odamlardan

Rozilik olish uchun

         Ixcham she’rlar,kichik hikoyalar yozish bilan ijodini boshlagan Asqad Muxtor o’zbek qissachiligi va romanchiligiga katta asarlari bilan hissa qo’shdi.

         Uning Bekobod safarida yaratilgan «Po’lat quyuvchi», «Daryolar tutashgan joyda» qissasi, «Po’lat shahri» asarlari jurnalistik mahoratini namoyon etdi.

         1956 yilda Asqad Muxtor «Hayotga chaqiriq» nomli ocherk va hikoyalar to’plamini nashr ettirdi.Undagi  «Dog’», «Xayri», «Oksana» kabi hikoyalari ijodkorning mahorati sayqallanib o’sib borayotganidan darak beradi.Shu yillar «Hamshaharlarim» (1949), «Rahmat mehribonlarim» (1954 y), «99 miniatyura» (1962), «She’rlar» (1966), «Quyosh belanchagi» (1971), «Sizga aytar so’zim» (1978) , «Sirli nido» kabi she’riy kitoblari ketma –ket chop etildi.

         Asqad Muxtor qardosh Qoraqalpoq xalq hayotiga bag’ishlangan «Qoraqalpoq qissasi» povestini 1958 yilda yaratdi.

         Adibni elga tanitgan birinchi yirik asari 1955 yili nashr etilgan «Opa-singillar» romanidir. Ko’plab bahs-munozaralarga sabab bo’lgan bu asar xotin-qizlar haq-huquqlari,ularning jamiyatdagi o’rnini ko’rsatib berilganligi bilan ahamiyatlidir .

         Shundan keyin, Asqad Muxtorning «Tug’ilish»(1961), «Davr mening taqdirimda» (1964,  «Uch fasl dostoni» deb ham atalgan), «Chinor» (1969), «Bo’ronlarda bordek halovat» (1976), «Buxoroning jinko’chalari» (1980), «Jar yoqasidagi chaqmoq» (1982), «Amu» (1984), «Kumush tola» (1987) kabi qissa va romanlari kitobxonlrga taqdim etildi.

         XX asrning 70 yillarida yaratilgan «Chinor» romani o’quvchini hayot falsafasi haqida keng mushohada yuritishga chorlaydi.

         Asarning bosh qahramoni qilib Ochil buva obrazi olingan bo’lib,u o’zbek xalqining ma’naviy qiyofasi sifatida tasvirlangan. Romanning nomi ham ramziy ma’noda bo’lib, Chinor inson umriga, uning qilayotgan yaxshiligu saxovatlariga  mengzaladi.

         Asqad Muxtor tarjima borasida ham o’z uslubiga ega bo’lgan ijodkor.U Sofokl’ning «Shoh Edip» tragediyasini,Isaakiyanning «Al-Maarriy» asarini, Shekspir va Shiller tragediyalarini, A.Pushkin, M.Lermontov, A.Blok, V.Mayakovskiy va K.Simonov asarlarini mahorat bilan o’zbekchaga o’girgan.

         Xulosa qilib aytganda,Asqad Muxtor ijodi keng ko’lamligi bilan o’z o’quvchisini mushohada yuritishga undaydi.Uning so’nggi asarlaridan biri bo’lgan «Tundaliklar» kitobidagi qisqa fikrlar katta va boy mazmunni kashf etgan.

MAVZUGA OID TAYaNCh TUShUNChALAR:

         Chinor - po’sti ko’kish,panjasimon shapaloq bargli, uzoq umrli, sersoya katta daraxt.

         Davr. 1.Jamiyat taraqqiyotida muhim voqea,hodisa yuz bergan,hukm surgan yoki o’ziga xos xususiyati bilan ajaralib turadigan ma’lum vaqt oralig’i.

         2.Kishi yoki kishilik hayotida ma’lum vaqt ; yillar .Biror avlod yashagan yoki yashayotgan vaqt,zamon,zamona.

         Taqdir 1.din.Go’yo oldindan belgilab qo’yilgan, peshanaga yozilgan ko’rgilik; yozilish,qismat.

         2.Kelajak; Oqibat,istiqbol .

TOPShIRIQLAR:

1.Asqad Muxtorning tarjimai holi haqida nimalarni bilasiz?

2.Asqad Muxtor she’riyatining o’ziga xos xususiyatlari nimada?

3.Adibning qaysi romani hikoyat,rivoyat qissalardan iborat?

4. «Chinor» romanining bosh mavzusi va asosiy qahramonlari

  haqida gapiring.

5.Asqad Muxtor qaysi adiblarning asarlarini o’zbek tiliga

  tarjima qilgan ?

6. «Umr» haqidagi she’rini o’qib xayolingizdan nimalar kechdi?